Eenzaamheid is in onze maatschappij, met zijn nadruk op de veerkracht van het individu, een lastig probleem. Wat verstaan we onder eenzaam en wat doet eenzaamheid met een mens? ElkWelzijn wil graag meer bewustwording voor dit thema creëren. Wijkcoach Pieter van der Keur gaat erover in gesprek met Frank van Duivenvoorde, pastor van de Oud Katholieke Kerk.
Tekst: Jan Heijink, foto’s: Milou Oomens
Eenzaam maar niet alleen was de titel van het boek dat de vroegere koningin Wilhelmina over haar leven heeft geschreven. Oudere mensen zullen het zich herinneren. We zitten aan tafel voor een gesprek over eenzaamheid met Pieter van der Keur, wijkcoach bij ElkWelzijn met accent op ouderenproblematiek en met Frank van Duivenvoorde, pastor van de Oud Katholieke Kerk Culemborg. Frank: “Ik ontmoet meest oudere mensen. Ook jongeren kennen eenzaamheidsproblemen, maar weten de kerk moeilijker te vinden.” Eenzaamheid is een lastig probleem, zo wordt ter tafel gebracht. Maar wat is het precies en waarom is het lastig?
Wie is eenzaam?
Je kunt een persoon eenzaam noemen, als die nauwelijks contact heeft met andere mensen. Pieter: “Vaak heeft eenzaamheid veel diepere lagen, die maakt dat je geen gevoelens en emoties met anderen kunt delen. En het gaat nog verder: dat iemand geen betekenisvolle verbindingen met mensen of de omgeving meer heeft.” Frank: “Ik kan deze omschrijving volledig beamen. Het raakt het bestaan van iemand. We noemen het existiële eenzaamheid. Professor Scherder (hersenneuroloog), heeft ontdekt dat bij langdurige eenzaamheid de werking van de hersenen verandert. Frank vervolgt: “Als het leven geen enkele zinvolle betekenis meer biedt; dat is de ergste eenzaamheid. Als je niet meer weet waarom je nog ‘s morgens opstaat. Dat er niets of niemand is, die nog blij is dat je er bent.”
Probleem van alleen ouderen?
Pieter: “Wij beiden werken het meest met oudere mensen, maar onderzoeken en ervaringen wijzen uit dat eenzaamheid zeker ook bij jongere mensen voorkomt. In Culemborg zou eenzaamheid zelfs het meest voorkomen in de leeftijdsgroep van 18 – 65 jaar.“ Dat is een hele ruime groep, het is de groep in het arbeidzame leven. Andere bronnen wijze er weer op dat eenzaamheid toeneemt onder pubers tussen 14 – 18 jaar en dan vooral bij meisjes. Er komen signalen uit het KWC en Lek&Linge dat dit inderdaad speelt.
Het ontstaan van eenzaamheid heeft verschillende oorzaken. Overlijden van een geliefde kan iemand zodanig in rouw dompelen, dat men er niet meer uitkomt. Dat is van alle tijden. Frank: “De huidige tijd met verlies van (christelijke) waarden die niet meer worden doorgegeven via gezin, school en kerk, maakt het individu kwetsbaarder dan vroeger. De maatschappij zet mensen onder druk. Voor jongeren spelen de social media nu een bedenkelijke rol.”
Is eenzaamheid te verhelpen?
Alleen iemand zelf kan zijn of haar eenzaamheid oplossen. Helpen is niet gemakkelijk. Het is beter zelf te zorgen niet in eenzaamheid te vervallen. Dat gevaar bestaat bij moeilijke situaties. We noemden al overlijden van dierbaren, maar denk ook aan ernstige ziekte, scheiding, werkloosheid, dementie. Dan is het goed als je een vertrouwd netwerk om je heen hebt van gezin, familie, buren, vrienden of de kerk. Het is verder belangrijk om te blijven doen, wat je zinvol vindt. Dan kan van alles zijn, mantelzorg, vrijwilligerswerk, praatgroepen. Frank: “Ik denk dat iedereen af en toe de rust moet nemen om bij zichzelf na te gaan ‘Hoe sta ik ervoor’. Eenzaamheid voorkomen begint bij ‘bewust-zijn.’ En dat begint bij stilte om in contact te komen met je diepste Zelf. Stadsklooster Culemborg biedt daarom wekelijks stilte-momenten in de stad aan.
Soms kan iets kleins wel wat helpen. Frank: “Ik ken iemand die een hondje kreeg en daardoor naar buiten moest en zo weer mensen ontmoette.” Pieter: “Voor iets moeten zorgen, kan een reddingsboei zijn.”
Bewustwording creëren
Het gevoel ‘erbij te horen’ en ‘ertoe te doen’ is voor ieder mens een basisbehoefte volgens het ministerie van VWS. Het actieprogramma daarbij heet: Eén tegen eenzaamheid. Daarbinnen organiseren gemeenten elk jaar de ‘Week tegen eenzaamheid’; dit jaar van 26 september t/m 2 oktober. In Culemborg heeft ElkWelzijn het voortouw. Pieter: “Het precieze programma hebben we nog niet vastgesteld, maar er komt zeker een ludieke actie op de Markt met grappige badeendjes. We hebben al een poster met een badeend en een oproep elkaar te ontmoeten” Maar misschien nog belangrijker, is dat we continue aandacht hebben voor eenzaamheid. Het hele jaar rond organiseren we verschillende acties om bewustwording te creëren. De huidige ‘Warme Zomerweken’ zijn daar een voorbeeld van.”
