Dementerende migranten en hun mantelzorgers hebben veel zorgen en pijn. Dit blijft veelal achter de voordeur. Het Nederlands zorgsysteem is onbekend of wordt niet gebruikt. Simpele oplossingen liggen niet voor het grijpen. In gezamenlijke aanpak van professionals en vrijwilligers met de direct betrokkenen moet naar een passende aanpak worden gezocht. Je kunnen verplaatsen in de ander en cultuursensitief werken is noodzaak. ElkWelzijn heeft de ervaringen in een boekje beschreven en er op 2 november een symposium aan gewijd.
tekst: Jan Heijink, foto: Karin van der Kar
Buiten spelen storm en regen een onstuimig herfstspel. Binnen bij ElkWelzijn verzamelen zich zo’n 40 beroepskrachten en vrijwilligers om kennis te nemen van het werken met ouder wordende migranten. De jonge Turkse zangeres Edda zorgt voor een warm achtergrondgeluid. Dorine Ottenvanger (directeur-bestuurder ElkWelzijn) opent het symposium ‘cultuursensitief werken‘.
“Culemborg is een diverse stad. Veel inwoners hebben een migratieachtergrond. Helaas heeft vooral de eerste generatie migranten een mindere positie en een slechtere gezondheid. Ook bij hen komt dementie veel voor. Anders dan Nederlanders zonder migratieachtergrond weet men de weg naar zorginstanties niet te vinden of men is er huiverig voor. De last van de zorg rust zwaar op de schouders van de (meestal) vrouwelijke mantelzorgers binnen de naaste familie. We hebben ruime ervaring in samenwerken met Culemborgers met een migratieachtergrond. Deze manier van werken vindt meestal plaats achter de schermen. Op dit symposium willen we de werkwijze een podium geven. Deze ervaringskennis aanwezig bij ElkWelzijn is nu opgeschreven in het boekje: “CULTUURSENSITIEF WERKEN, zoveel meer dan dementievoorlichting.”
Beleven binnen eigen cultuur
Dan geeft zij Jannie Limburg podium om het begrip cultuursensitief uit te diepen. Jannie is trainer cultuursensitieve professionaliteit bij de nationale politie en heeft veel ervaring met het werken met verschillende migrantengroepen. Jannie begint met een definitie van cultuur: cultuur is de collectieve mentale programmering die de leden van één groep mensen onderscheidt van die van andere groepen. Ondanks deze taaie academische start weet Jannie haar gehoor van begin tot eind stevig te boeien. “Want cultuur betekent dus dat dementie, afhankelijk van tot welke culturele groep iemand behoort, kan worden beleefd als ‘ziekte’, ’toeval’, ‘pech’, ‘beproeving’ tot ‘straf’ aan toe. Cultuur zorgt voor verschillen in hoe iemand dingen ziet of herbeleeft. Met cultuursensitief werken kun je dat overbruggen, maar dan moet je jezelf willen verplaatsen in de ander.”
Perspectief en verwondering
Als je toenadering zoekt tot iemand met een andere culturele achtergrond, zijn er drie perspectieven om in gedachten te houden. Aan de basis liggen algemeen menselijke eigenschappen en behoeften, die iedereen deelt. Denk aan vriendelijkheid, vertrouwen, geduld, een open hand. Dit moet je bij cultuursensitief werken altijd gebruiken. Dan heb je de tweede laag, het feitelijke culturele perspectief. Leer zoveel als mogelijk wat de do’s en don’ts zijn van een cultuur. Wat moet je wel en wat niet doen? Realiseer je dat je nooit alles kunt weten. Als je iets niet begrijpt, verwonder je en vraag dan vriendelijk naar het waarom. Het derde perspectief is de persoon als individu. In welke cultuur ook, altijd zijn er persoonlijke verschillen.
Twee hoofdsystemen
Bij alle verschillen maakt Jannie eerst een hoofdonderscheid tussen een ‘gezinscultuur’ en ‘familiecultuur’. Bij een gezinscultuur staat de ontplooiing van ieder gezinslid centraal. Verder is er veel overleg, waarbij ook het kind wordt gehoord. Hulp en ondersteuning zoekt men bij deskundigen van buiten. Bij een familiecultuur staat het geluk van de familie als geheel centraal. Het oudste familielid heeft het meeste recht en van het kind wordt gehoorzaamheid verwacht. Hulp en ondersteuning zoekt men binnen familieverband. Moed en loyaliteit staan hoog in het vaandel.
Het onderscheid tussen beide systemen is niet waterdicht. Maar Nederlanders zonder migratieachtergrond neigen meer naar een gezinscultuur en veel migranten naar een familiecultuur.
De taal van je kindertijd
De zaal heeft aandachtig naar Jannie geluisterd. “Wie heeft er vragen?” Verhelderende vragen zijn niet nodig. Wel komt de opmerking dat voor dementerenden de taal van de kindertijd belangrijk is. Jannie haakt in en laat een filmpje zien waarin dat pijnlijk duidelijk wordt. Een oude immigrante in Australië zit stom aan tafel en staart bewegingsloos voor zich. Totdat iemand haar in het Nederlands aanspreekt. De oude dame veert op en begint een heel verhaal in het Nederlands. Dit brengt de zaal spontaan tot applaus. Karim Chatouani, één van de leiders van het cultuurintensief werken project, beklemtoont het belang van taal en muziek uit de kindertijd. Voor de sleutelpersonen voor oudere Marokkanen is het Berbers belangrijk, de moedertaal van veel eerste generatie migranten.
De pauze wordt gebruikt om in kleine groepjes druk met elkaar van mening te wisselen.
Het panel
Na de pauze nemen Karim, Anouk (beleidsadviseur Sociale Basisteams van de gemeente Culemborg), Houda (Stichting Oase, empowerment van vrouwen) en Nancy Kwinten (dementieconsulent Rivierenland) plaats op het podium.
Dorine Ottenvanger stelt ieder panellid een vraag. Nancy brengt naar voren dat er in hun organisatie aandacht is voor de oudere migrant, maar dat zij die nog zo weinig zien. Desgevraagd vraagt Anouk zich af of er bij deze doelgroep wellicht andere behoeften leven. Houda en Karim haken hier op in. Houda begeleidt een groep dementerenden en hun mantelzorgers. De groep moet ten eerste leuk en gezellig zijn. Je moet vertrouwen kweken. Je moet geduld hebben en goed luisteren. Voor de oudere generatie is de familiegroep belangrijk, maar de mantelzorgers hebben vaak meer universele behoeften. Wat is de oplossing dan, is de vraag. Er is niet één oplossing vinden Karim en Houda. Karim benadrukt dat je moet samenwerken met de doelgroep. Sommige behoeften zijn universeel, andere heel specifiek. Het vergt evenwel altijd maatwerk. Professional, sleutelfiguur en mantelwerker moeten samen – en met de dementerende zelf – tot een aanpak komen. Wees helder als dat niet lukt. Rapporteer altijd terug.
Uitreiking van het boekje
Dan wordt het boekje ‘Cultuursensitief werken‘ uitgereikt door Rükize Kesmer, de andere trekker van het project, aan Gerdien Rabbers, adjunct directeur van de Branchevereniging Sociaal Werk Nederland. Breng het verder, drukt Rükize haar op het hart! Gerdien belooft dat zij met de inhoud aan de slag zal gaan.
Meer weten over cultuursensitief werken? De handreiking is op te vragen bij ElkWelzijn via 0345- 51 52 27 of info@elkwelzijn.nl of download een digitaal exemplaar.
